เมื่อถึงช่วงเทศกาลเข้าพรรษา หนึ่งในประเพณีที่งดงามและยิ่งใหญ่ที่สุดของประเทศไทยคือ “ประเพณีแห่เทียนพรรษา” โดยเฉพาะในจังหวัดอุบลราชธานี ประเพณีแห่เทียนพรรษาเป็นงานบุญประเพณีที่ยิ่งใหญ่และเก่าแก่ของจังหวัด โดยมีการจัดงานสืบทอดกันมากว่า 100 ปี มีการจัดขบวนแห่เทียนพรรษาที่แกะสลักอย่างสวยงามตระการตา และมีการแสดงต่าง ๆ เพื่อเป็นการสืบสานวัฒนธรรมอันดีงาม และส่งเสริมการท่องเที่ยวอีกด้วย นอกจากนี้แหล่งเรียนรู้แห่เทียนพรรษา จังหวัดอุบลราชธานี ยังเป็นแหล่งรวมภูมิปัญญาและงานศิลป์ที่ผสานกับความเชื่อทางพระพุทธศาสนาอย่างลึกซึ้ง แต่นอกจากความงามที่ตื่นตาตื่นใจ เทียนพรรษายังเป็นประตูบานหนึ่งที่พาเราไปสู่การเรียนรู้ทางวิทยาศาสตร์ที่น่าสนใจ โดยเฉพาะเรื่อง “เทียนพรรษาทำมาจากอะไร?”
สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (สสวท.) ขอชวนครู นักเรียน เยาวชน และผู้สนใจทั่วไป ร่วมเปิดโลก การเรียนรู้วิทยาศาสตร์ผ่านวัฒนธรรมพื้นถิ่น กับแหล่งเรียนรู้ประเพณีแห่เทียนพรรษาในจังหวัดอุบลราชธานี ที่ไม่เพียงสะท้อนความงามของงานหัตถศิลป์เท่านั้น แต่ยังแฝงความรู้ทางเคมีและวิทยาศาสตร์ของวัสดุไว้อย่างลึกซึ้ง ที่ประกอบด้วย
เทียนพรรษา: ความรู้พื้นฐานทางวิทยาศาสตร์
เทียนพรรษา คือเทียนขนาดใหญ่ที่จุดถวายพระภิกษุสงฆ์ในช่วงเข้าพรรษา แต่ในบริบทของงานแห่เทียน ถูกแปรเปลี่ยนจากเทียนถวายพระสงฆ์ให้กลายเป็นประติมากรรมแสนวิจิตร ซึ่งล้วนเริ่มต้นจาก “ขี้ผึ้ง” วัสดุหลักในการหล่อเทียน
โดยปกติขี้ผึ้งที่ใช้ทำเทียนมักได้จากสองแหล่งหลัก ได้แก่
- 1. ขี้ผึ้งธรรมชาติ (Beeswax) เป็นไขมันที่ผึ้งผลิตขึ้นเพื่อสร้างรังผึ้ง
- 2. พาราฟิน (Paraffin Wax) เป็นสารสังเคราะห์จากปิโตรเลียม มีราคาถูกกว่าและนิยมใช้กันอย่างแพร่หลาย
สารทั้งสองชนิดนี้มีคุณสมบัติที่ทำให้สามารถหล่อขึ้นรูปได้ดีเมื่ออุ่นให้เกิดการหลอม และจะแข็งตัวเมื่อเย็นลง นอกจากนี้ยังสามารถนำไปผสมสีและกลิ่นได้ตามต้องการ โดยมีความรู้พื้นฐานทางเคมีที่เกี่ยวข้อง เช่น จุดหลอมเหลว ความหนืด และการเปลี่ยนสถานะของสาร
เทียนกับการทดลองในห้องเรียน
กิจกรรมทดลองวิทยาศาสตร์อย่างง่ายที่สามารถทำได้ เช่น การเปรียบเทียบอัตราการหลอมเหลวของขี้ผึ้งชนิดต่าง ๆ การทดลองผสมสีในขี้ผึ้ง หรือการศึกษาการติดไฟของไส้เทียน กิจกรรมเหล่านี้ไม่เพียงเพิ่มความเข้าใจในสมบัติของวัสดุ แต่ยังช่วยจุดประกายความคิดสร้างสรรค์และความตระหนักถึงการใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่า
แหล่งเรียนรู้ประเพณีแห่เทียน: ห้องเรียนวิทยาศาสตร์มีชีวิต
เรียนรู้เกี่ยวกับแหล่งเรียนรู้ประเพณีแห่เทียนที่จังหวัดอุบลราชธานี ซึ่งเป็นทั้งพิพิธภัณฑ์และศูนย์ฝึกงานหัตถศิลป์ โดยมีการจัดแสดงกระบวนการทำเทียนพรรษาแบบดั้งเดิม ตั้งแต่การเตรียมขี้ผึ้ง การหล่อ การแกะสลัก ไปจนถึงการตกแต่งด้วยเทคนิคขั้นสูง
สถานที่ดังกล่าวจึงไม่ใช่เพียงพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น แต่เป็น “ห้องเรียนมีชีวิต” ที่ผสานทั้งศิลปวัฒนธรรม วิทยาศาสตร์และภูมิปัญญาท้องถิ่นเข้าไว้ด้วยกัน นักเรียนสามารถเรียนรู้แบบลงมือปฏิบัติจริงผ่านกิจกรรมเวิร์กชอป ทั้งยังสร้างแรงบันดาลใจ ให้เข้าใจว่า วิทยาศาสตร์ไม่ได้มีเฉพาะในตำรา แต่ปรากฏอยู่รอบตัวเราทุกที่
สสวท. กับแนวทางการเรียนรู้ผ่านแหล่งเรียนรู้จริง
สสวท. ส่งเสริมให้ครูและนักเรียนใช้แหล่งเรียนรู้จริงเป็นฐานในการพัฒนาทักษะการสังเกต การตั้งคำถาม และการค้นคว้าทางวิทยาศาสตร์อย่างสร้างสรรค์ เพราะการเรียนรู้ที่ผสมผสานบริบทท้องถิ่น จะช่วยให้ผู้เรียนเข้าใจความหมายของวิทยาศาสตร์ในชีวิตประจำวันอย่างลึกซึ้งและยั่งยืน
การเรียนรู้เรื่อง “เทียนพรรษาทำมาจากอะไร” จึงไม่ใช่แค่การรู้วัตถุดิบ แต่ยังสะท้อนถึงกระบวนการคิดเชิงวิทยาศาสตร์ การใช้ทรัพยากรอย่างมีประสิทธิภาพ และการอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมให้คงอยู่คู่สังคมไทย
หากเราตั้งคำถามกับสิ่งรอบตัว อย่างมีวิทยาศาสตร์เป็นพื้นฐาน แม้แต่เทียนพรรษาในงานประเพณีก็สามารถเป็นจุดเริ่มต้นของการเรียนรู้ที่สนุกและสร้างสรรค์ได้ ดังนั้น เทศกาลเข้าพรรษาครั้งนี้ ลองชวนกันไปเยี่ยมชมแหล่งเรียนรู้แห่เทียนพรรษา และร่วมค้นหาคำตอบของคำถามง่าย ๆ ว่า “เทียนพรรษาทำมาจากอะไร?” แล้วคุณอาจจะได้พบกับโลกของวิทยาศาสตร์ที่ซ่อนอยู่ในแสงเทียนอย่างไม่คาดคิด เรียนรู้วิทยาศาสตร์รอบตัวไปกับ สสวท. ได้ที่ คลังความรู้ SciMath สสวท. สนใจคลิกที่ https://www.scimath.org/fieldtrip-northeastern/item/13384-2024-10-19-20-56-54-30
อ้างอิง:
- 1. SciMath.org แหล่งเรียนรู้ประเพณีแห่เทียนพรรษา จ.อุบลราชธานี: https://www.scimath.org/fieldtrip-northeastern/item/13384-2024-10-19-20-56-54-30
- 2. ศูนย์ข้อมูลกลางทางวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม: ประเพณีแห่เทียนพรรษาอุบลราชธานี http://www.m-culture.in.th/album/view/133812/